Gözlənilən görüş baş tutdu: amma... - "Dağ siçan doğdu"

Azərbaycanda son zamanlar diqqət mərkəzində olan Brüssel görüşü baş tutdu. Və onun nəticələri artıq məlumdur.

“Avropa İttifaqı və ABŞ Ermənistan Respublikası və region üçün sabit, dinc, təhlükəsiz, demokratik və firavan gələcəyi dəstəkləyir. Bu kontekstdə biz siyasi islahatlar, iqtisadi inkişaf və humanitar yardım kimi əsas sahələr də daxil olmaqla, Ermənistan Respublikasının dayanıqlığının gücləndirilməsinə yönəlmiş əməkdaşlığı genişləndirməyi hədəfləyirik”.

Bu barədə aprelin 5-də Avropa Komissiyasının rəhbəri, ABŞ dövlət katibi, Avropa İttifaqının (Aİ) xarici siyasət üzrə ali nümayəndəsi və Ermənistanın Baş nazirinin iştirakı ilə Brüsseldə keçirilən görüşün yekunlarına dair birgə bəyanatda deyilir: “Biz mobillik, idarəetmə, hüquq-mühafizə, ticarət, rabitə, kənd təsərrüfatı, enerji və texnologiya kimi sahələrdə tərəfdaşlığımızı genişləndirməyə çalışacağıq. Bu əsas sahələri dəstəkləmək üçün Avropa İttifaqı və ABŞ Ermənistanla daha sıx əməkdaşlığı planlaşdırır”.

Aİ və ABŞ Ermənistana riskləri azaltmaq, ticarəti diversifikasiya etmək və iqtisadi və institusional dayanıqlığı gücləndirmək üçün əlavə yardım göstərmək niyyətindədir.

Yeni Ermənistan - Aİ tərəfdaşlıq gündəmini gücləndirmək üçün Avropa İttifaqı 270 milyon avro dəyərində “Ermənistanın 2024-2027-ci illər üçün Davamlılığı və İnkişafı” proqramı ilə çıxış edəcək. Bu proqram ticarətin diversifikasiyası, nəqliyyat infrastrukturuna, rəqəmsal texnologiyalara və enerjiyə sərmayə qoyuluşu və biznesin inkişafına dəstək verməklə Ermənistan Respublikasının sosial-iqtisadi dayanıqlığını gücləndirmək məqsədi daşıyır.

ABŞ texnologiya ticarəti, kibertəhlükəsizlik və texnoloji infrastrukturun genişləndirilməsi sahələrində əlavə investisiyalar cəlb etmək üçün Ermənistanla işləyəcək. Birləşmiş Ştatlar həmçinin enerjinin şaxələndirilməsini, dinc nüvə enerjisi imkanlarını və Ermənistanda ərzaq təhlükəsizliyinin artırılmasını dəstəkləyəcək. Bəyanatda deyilir ki, Aİ və ABŞ Qarabağdan olan 100 min qaçqına dəstək verəcək.

Görüşün nəticələrini necə qiymətləndirə bilərik? Onlarda Azərbaycan rəhbərliyinin son günlər çox danışılan narahatlıqlarının doğruluğunu təsdiqləyən nəsə varmı?

AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.

Milli Məclisin üzvü, politoloq Rasim Musabəyov:

“Bu görüşü belə adlandırardım: dağ siçan doğdu. Çünki bununla bağlı böyük həyəcan var idi, hətta Aİ, ABŞ və Ermənistanın az qala hərbi ittifaqının meydana çıxacağı da deyilirdi - əvvəlcədən bunun gülünc olduğunu, mümkünsüz olduğunu desəm də. Və belə də çıxdı.

Hesab edirəm ki, Azərbaycan Prezidentinin son dərəcə sərt reaksiyası bu görüşə hazırlıq işlərinə çox ciddi təsir göstərdi. Və narahatlıq yaşayan dövlət katibi Blinkenin və Avropa Komissiyasının rəhbəri Fon der Leyenin ona zəng etməsi, izahat verməsi və təminat verməsi bu görüşün keçirilməsinə tam təsir göstərdi.

Nəzərə alın ki, yekun bəyanatda təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı heç nə yoxdur. Hətta hər hansı hərbi proqramların maliyyələşdirilməsinin mümkünlüyündən bəhs edilmir. Avropa Parlamentinin demək olar ki, avropalı müşahidəçilərin monitorinqi altında Qarabağ ermənilərinin qeyd-şərtsiz qayıtmasını təmin etmək çağırışları ilə Avropa Parlamentinin təxribat xarakterli qətnamələrini təkrarlayan mövqelər müəyyən edilməyib. Heç nə, bir söz, bir söz belə deyilmədi.

Yeganə çağırış Azərbaycanla barışmaqdır. Və Qarabağ köçkünlərinin məskunlaşması üçün maddi yardım göstərməyə hazırlıqdır.

Bakının sərt reaksiyası əvvəlcə bu görüşə qatılacaq Makronun Brüsseldə görünməməsinə də təsir etdi. NATO-nun Baş katibini ora sürüyəcəkdilər, o da görünmədi. Və bu görüş üçün başqa bir altyazıya ehtiyac olsaydı, bu, “Prezident Makron tam çaşqındır” kimi səslənə bilər. Çünki bütün bu hay-küydə uduzan məhz Makron idi. O, Qranada sammitindən sonra bu görüşün təşəbbüskarı olub, Ermənistanın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi mövzusunu qızışdırıb. Budur, sıfırlandı onun bütün səyləri. Onun bütün təşəbbüsləri nəzərə alınmadı və qəbul edilmədi.

Bu görüşün real nəticəsi 4 il üçün 270 milyon avro və ABŞ-dan bəzi qeyri-müəyyən vədlərdir. Ümumiyyətlə, Ermənistanın o qədər də zəngin ölkə olmadığını nəzərə alsaq belə, onun üçün belə bir məbləğ heç də böyük deyil. Yəni panikaya səbəb göstərilənlərin heç biri təsdiqini tapmadı. Və İrəvanın KTMT-dən, Aİİ-dən çıxması ilə bağlı çağırışlar və gələcək Aİ-yə namizədliyi ilə bağlı da heç nə deyilmədi”.

Siyasi şərhçi Murad Sadəddinov:



“Brüsseldə keçirilən görüşdə verilən ictimai bəyanatlar göstərir ki, Aİ və ABŞ Ermənistanın sabit inkişafı üçün birtərəfli qaydada ona bütün mümkün iqtisadi, siyasi və humanitar dəstəyi verməyə hazırlaşır. Blinkenin dediyi kimi, “biz Cənubi Qafqazda sülhün açarı olacaq güclü Ermənistan görmək istəyirik”.

Təəssüf ki, tarixi təcrübə göstərir ki, Ermənistan Cənubi Qafqazda 30 il ərzində təcavüzkar dövlət, işğalçı rolunu oynayıb və bu gün Ermənistana birtərəfli dəstək regionda təhlükəsizlik mühitinin yaradılmasına töhfə vermir. Bu, yalnız Konstitusiyasında həm Azərbaycana, həm də Türkiyəyə ərazi iddialarını hüquqi cəhətdən təsbit edən ölkənin birtərəfli güclənməsi olacaq.

Məsələn, Paşinyanın “Sülh kəsişməsi” ideyasının Azərbaycan və Türkiyənin iştirakı olmadan həyata keçirilməsi qeyri-mümkündür. Lakin Aİ və ABŞ bu məsələ ilə bağlı bəyanatlarında bu barədə heç nə demir. Bu, qərəzli mövqenin sübutudur.

Əgər Ermənistan Qərbə arxalanmağa başlasa və Rusiyanın təsirindən çıxsa, o zaman ona qazı məqbul qiymətə kim satacaq? İran yenə də Qərbin mövqeyinə görə burada uyğun deyil. Azərbaycan yeganə mənbə olaraq qalır. Amma onun haqqında sükut hökm sürür. Bu, qərəzdir.

Brüssel görüşü isə belə deməyə əsas verir ki, Aİ və ABŞ-ın qarşısında Cənubi Qafqazda hamı üçün ümumi sülhü qorumaq, regional təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasına yardım etmək yox, Ermənistanı təkbaşına gücləndirmək, onu asılı vəziyyətə salmaq vəzifəsi durur. Ondan gələcəkdə Cənubi Qafqazda tramplin kimi istifadə edərək Azərbaycana, Türkiyəyə, İrana və s. təzyiq vasitəsi kimi istifadə edəcəklər.

Yekun bəyanatda hərbi komponent qeyd olunmur, lakin o, Ermənistanda artıq mövcuddur və fəaliyyət göstərir. Bir vaxtlar Ermənistan Rusiyanın Qafqazdakı forpostu idi və indi Aİ və ABŞ bundan istifadə edərək eyni siyasəti davam etdirmək istəyir. Və görünür, bu ölkə artıq belə bir rola öyrəşib”.

Gürcüstan Strateji Təhlil Mərkəzinin (GSAC) aparıcı eksperti Gela Vasadze:

“Bu görüşlə bağlı müxtəlif fikirlər var, o cümlədən Cənubi Qafqaz Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Fərhad Məmmədovun “Qafqaz xəbərləri” kanalında mənimlə söhbətində söylədiyi fikirlər. Fərhad hesab edir ki, Ermənistana həm maliyyə yardımı, həm də siyasi dəstək verildiyi, Azərbaycan isə qınaq və bölgədə müharibəyə başlamaq istəyi ilə bağlı əsassız ittihamlardan başqa bir şey almadığına görə, açıq şəkildə narahatlıqlarını və hətta qıcıqlarını ifadə edən Azərbaycanın mövqeyi səbəbindən Ermənistana yardım planının hamısı açıqlanmayıb. Minalardan təmizləmə ilə bağlı Azərbaycana vəd edilən yardım məcburi addımdır, əks halda vəziyyət sadəcə olaraq birtərəfli görünəcək.

Düşünürəm ki, vəziyyət o qədər də aydın deyil. Tərəflərin motivasiyasını başa düşmək vacibdir. Sizi əmin edirəm ki, həm Aİ-nin, həm də ABŞ-ın hərəkətlərində mütləq ideoloji motivlər birinci yerdə deyil. Qarşıda həm Avropa Parlamentində, həm də ABŞ-da seçkilər var. Qərbdə erməni məsələsinin aktuallığını nəzərə alsaq, bütün səbəblərə görə nə ABŞ, nə də Aİ Ermənistanı diqqətdən kənarda qoya bilər.

O ki qaldı Ermənistanın Rusiyadan ayrılması məsələsinə, mən hesab edirəm ki, hazırda qarşıda belə bir vəzifəyə dayanmayıb. Rusiya Ukrayna ilə müharibədə məğlubiyyət nəticəsində Ermənistanı təbii yolla tərk edə bilər. Bu gün Qərb yalnız Rusiyanın buraxdığı boşluqları doldurur - bu, əlbəttə ki, Moskvanı qıcıqlandırır, lakin bununla bağlı heç nə etmək olmaz. Bu, obyektiv reallıqdır. Və məhz bu vəzifəni yerinə yetirmək üçün ayrılan vəsait kifayət qədərdir, baxmayaraq ki, Ermənistana dəstək prosesi davam edəcək. Belə olan halda Bakının Qərblə öz oyununu oynamaqdan başqa yolu qalmır, əslində baş verənlər də budur. Qalan hər şey, mənim subyektiv fikrimcə, sadəcə fon səs-küyüdür”.

---

---