VAQİF SULTANLININ AZƏRBAYCAN MÜHACİRƏT ƏDƏBİYYATI İLƏ BAĞLI KİTABI YAYINLANIB

Bu günlərdə Bakı Dövlət Universitetinin professoru, yazıçı-ədəbiyyatşünas 
Vaqif Sultanlının yayınlanmış “Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı: başlanğıcdan 
günümüzədək” kitabı ən qədim dövrlərdən çağdaş dönəmədək mühacirətin keçib 
gəldiyi yolun, zəngin ədəbi-bədii və nəzəri-kulturoloji irsin araşdırılması 
baxımından önəm daşıyır.
Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında yayınlanan bu kitab müəllifin mühacirət 
ədəbiyyatı ilə bağlı ilk araşdırması deyildir. Belə ki, onun “Ağır yolun yolçusu” 
(1996), “Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı” (1998), “Ömrün nicat sahili” (2004) 
kitabları və çoxsaylı məqalələri bu mövzuda qələmə alınmışdır. Həmçinin 
araşdırmaçının İstanbulda yayınlanmış “Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı” (2007), 
“Ruhun ağırıları” (2010) kitabları da köçmən ədəbiyyatı ilə bağlıdır.
Vaqif Sultanlının yeni kitabını əvvəlki araşdırmalarından fərqləndirən əsas 
cəhət burada mühacirət ədəbiyyatının tarixinə bütöv və sistemli şəkildə 
yanaşılmasıdır. Müəllif ilk tədqiqatlarından fərqli olaraq burada VII əsrin sonları 
VIII əsrin əvvəllərində Mədinəyə köç etmiş məvali şairlərdən başlayaraq Sovetlər 
Birliyinin dağılmasından sonra mühacirətin yayılma arealına qədər geniş zaman 
kəsimini əhatə etmiş, bu dönəmdə yaranmış ədəbi-kulturoloji irsin ümumi 
mənzərəsini canlandırmışdır.
Monoqrafiyada Azərbaycanın Quzeyinin çar Rusiyası tərəfindən işğalı ilə 
başlayan dönəmin miqrasiya axınları fonunda ədəbi-mədəni sferada yaşanan 
proseslərə yer verilmişdir. Həmçinin rus-sovet müstəmləkəçiliyi dövründə 
mühacirət ədəbiyyatının keçdiyi mərhələlər işıqlandırılmış, ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin 
ədəbi portreti yaradılmışdır. Burada Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, 
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əhməd Cəfəroğlu, Mirzə Bala Məmmədzadə, Səlim 
Rəfiq Rəfioğlu, Əbdülvahab Yurdsevər, Almas İldırım, İren Məlikhoff və başqaları 
haqqındakı portret yazıları diqqəti çəkməkdədir.
Monoqrafiyada Qurban Səidin “Əli və Nino”, “Altunsaç” romanları ilə bağlı 
ədəbiyyatşünaslıqda uzun illərdən bəri davam edən mübahisələrə də toxunulmuş, 
həmçinin həmin əsərlər təhlil olunmuşdur
Araşdırıcı İkinci Dünya savaşı ilə bağlı qürbətə üz tutmuş Azərbaycan 
mühacirətinin ədəbi-bədii, nəzəri-kulturoloji və publisistik irsini də geniş şəkildə 
araşdırmış, legion ədəbiyyatından ayrıca bəhs etmişdir.
Müəllif kitabın ön sözündə tədqiqatla bağlı qənaətlərini belə ümumiləşdirərək 
yazır: “Bəzən bеlə bir fikir səslənir ki, mühacirət hеç bir zaman sözün həqiqi 
mənasında böyük ədəbiyyat yaratmamış, dünya ədəbi fikrinə qеyri-adi sənət 
örnəkləri bəхş еtməmişdir. Bu məntiqin kifayət qədər ciddi еlmi-faktоlоji 
arqumеntlərə söykənmədiyini qеyd еtməklə yanaşı, bеlə bir məqama diqqət 
yеtirməyə еhtiyac vardır ki, tariхin müəyyən, bəlli bir zaman kəsiyində ədəbiyyatı 
хalqın, vətənin talеyi ilə bağlı məsələlər düşündürdüyündən ədəbi-bədii 
kritеriyaların bir növ “unudularaq” arхa plana kеçdiyi məqamlar da оlur. Buna 
görə də mühacirət ədəbiyyatı dəyərləndirilərkən onu yaradanların yalnız ədəbi 
istedadı deyil, sosial-əxlaqi mövqeyi də nəzərdən qaçırılmamalıdır”.
Tədqiqatçının qənaətincə, qədim tarixə malik olan mühacirət ədəbi-bədii və 
nəzəri-kulturoloji irsi bütöv Azərbaycan mədəniyyətinin ayrılmaz parçasıdır. “Bir 
zaman gələcək ki, ədəbi şəхsiyyətlərin biоqrafiyası, yaхud yaradıcılıq yolu 
dəyərləndirilərkən, əski çağlarda olduğu kimi, оnların vətəndə və ya mühacirətdə 
yaşamasının fərqləndirilməsinə lüzum görülməyəcək. Lakin Azərbaycan mühacirət 
irsinin uzun illər araşdırmalardan kənarda qalması, özəlliklə çarlıq və sovet siyasi 
rejimi dönəmlərində yaranan ədəbiyyatın öyrənilməsinə ciddi yasaqlar qoyulması 
onun ayrıca araşdırılmasını şərtləndirir”. 
Kitabda indiyədək mühacirət ədəbiyyatı ilə bağlı bir çox mübahisələrə 
aydınlıq gətirilmiş, gələcəkdə bu sahədə görüləcək işlər, aparılacaq araşdırmalar 
üçün elmi-metodoloji istiqamətin müəyyənləşdirlməsinə çalışılmışdır.
Vaqif Sultanlının oxuculara təqdim olunan monoqrafiyasının mühüm 
özəlliklərindən biri müxtəlif dövrlərdə Azərbaycanın Güneyindən ayrı-ayrı 
ölkələrə mühacirət etmiş ədəbi şəxsiyyətlərin yaradıcılıq irsinin də araşdırılmasıdır. 
Eyni zamanda, araşdırmada Sovetlər Birliyinin dağılması və Azərbaycanın yenidən 
bağımsızlıq qazanmasından sonrakı dönəmdə yaranmış, indiyədək yetərincə 
öyrənilməmiş mühacirət ədəbiyyatı da sistemli şəkildə təhlilə çəkilmişdir.
SİAM.AZ

---

---